KARS'TA KÜLTÜR TARİHİNİN ZAMANLA GELİŞİMİ

KARSTA KÜLTÜRÜN TARİHİ VE SOSYAL GELİŞİMİ

Kars yöresinin kültür tarihi Alt Paleolotik Döneme değin uzanmaktadır. Coğra­fi konum, burada çok değişik halkların yan yana  yaşamaları  sonucu doğurmuştur . Bu da özgün bir kültürel yapının oluşumuna yol açmıştır.

Türkler'den Önce 

Kılıç Gökten tarafından yürütülen çalışmalar yörede ilk yer­leşmenin Alt Paleolotik Dönemde başladığım göstermiştir. Buluntular Orta ve Üst· Paleolitik dönemlerde de yerleşimin sürdüğünü ortaya koymaktadır. Aladağ' ın do­ğu yamaçlarındaki Yazılıkaya' da insan ve hayvan figürleri görülmektedir. Hayvan figürleri içinde dağ keçileri, geyikler ve eşekler büyük yer tutmaktadır. Üst Paleoli­tik  Döneme ait cisimler, o dönemde doğa koşullarının avcılık ve toplayıcılığa  elverişli olduğunu göstermektedir. Aras vadisinde elde edilen mikrolitler yörede Mezolitik Dönem yerleşmesini göstermektedir. Akçakale Adası'nda ki taşanıtlar ve kale ­deki duvar resimleri ise Neolitik Döneme aittir.

Yörede yerleşme, Kalkolitik Dönem' de ve ilk Tunç Çağ'da da sürmüştür. Kars yöresindeki Diauekhini, Abilihanikhi, Eriakhini, Ukhimeani,  Etiuni  adlı  küçük  beylik­ler İÖ. IX. YY sonlarında Urartu egemenliğini tanıdılar. Urartu Kralı Menua 'n Yazılıtaş 'taki yazıtında Diauekhini ülkesini al­dığı, başkenti Şaşuluni'de bir Ekalu (s a ray) yaptırdığı belirtilmektedir . Menua 'dan başlayarak Urartu krallarının yazıtlarında  rastlanan kent adları, yörede Urartular gelmeden önce yerleşik yaşama geçildiğini göstermek­tedir. Urartu dilinde "buru" elenilen bu beylik­ler , daha çok hayvancılıkla uğraşıyor ve yıllık vergilerini hayvan olarak ödüyorlardı. Urartu yazıtlarından , İÖ. IX. yy'dan başlayarak Aras boyunda da Urartu Tanrısı Heldi'ye tapınıldı­ğı anlaşılmaktadır.

Kimmerler'in arkasından İÖ. 680 'de Aras boylarında görülen iskitler'in kimi boyları  yö­reye yerleştiler . Atlı-göçebe İskitler, Aras boylarındaki yerli küçük beylikleri oradan kaldırıp, yerleşik yaşama son verdiler.

İÖ. 401-400'de yöreden geçen Ksenephor Khalipler, Taoklar ve Phasianlar adlı ilkel ya­şam   süren   kavimlerden  söz  etmektedir. İÖ. 200'lerde kurulan Araks Krallığı idari ve sosyal yapısıyla Pers geleneğini sürdürmüştür. Küçük coğrafi    alanlarda   boylar,   Araks (Aras) krallıklarına  bağlı  beylerin  egemenliğinde kendi gelenek göreneklerine göre yaşıyorlardı. Krallık dış görünüşüyle He­lenistik devletlere benziyordu. Resmi dil Yunanca 'ydı. Kral I.Tigran 'dan Erota ' ya de­yin Araks krallıkları Helenistik biçimli bastırdıkları paraların üstüne adlarını  Yunanca yazdırmışlardır. Araks  Krallığı'nın  Kars'ı  da  kapsayan  "Urartu"  bölgesinde toplumsal yaşam, göçebe kültürüne dayanıyordu. Araks Krallığı iö . 66 'da Roma im­paratorluğu 'na bağlı yasal krallık durumuna geldi.